انتشار: بهمن 11، 1403
بروزرسانی: 15 آذر 1404

کاهش کتابخوانی

p>شاید همین حالا که داری این مقاله را می خوانی، به خودت فکر کنی که چرا این روزها کمتر کتاب می خوانیم؟ چرا روز به روز میزان کتابخوانی در ایران کاهش پیدا کرده و آیا راهی هست که این روند رو برگردونیم؟ من هم مثل تو، یک علاقه مند به کتاب و مطالعه ام که سال هاست در فضای ادبیات و فرهنگ ایران نفس می کشم و امروز می خواهم از تجربه ها، داده ها و پشت پرده این موضوع باهات صحبت کنم. پس بزن بریم، باهم بشینیم و در این سفر به دنیای «کاهش کتابخوانی» بیشتر غور کنیم.

۱. کاهش کتابخوانی؛ یک بحران خاموش یا شوخی تلخ؟

وقتی می شنوی که طبق آمار مرکز مطالعات کتابخوانی، تنها حدود ۲۰ درصد ایرانیان در طول سال حتی یک کتاب می خوانند، احتمالاً اولین واکنش ات این است: «یعنی واقعاً اینطوریه؟!» خب، متأسفانه این آمار نه تنها یک شوخی تلخ نیست، بلکه نشان دهنده یک بحران خاموش در فرهنگ ماست. حجم زمان صرف شده برای مطالعه در سال های اخیر کاهش پیدا کرده و در مقابل زمان صرف شده برای شبکه های اجتماعی، بازی های موبایلی یا سریال های شبکه های آنلاین به شدت افزایش یافته است. البته من خودم بارها وسط مطالعه کتاب، وسوسه شدم که فقط یک چرخ کوچک تو اینستاگرام بزنم، پس ماجرا برای همه پیچیده است!

۲. علت اصلی: مشکلات اقتصادی و کمبود زمان

یکی از بزرگ ترین موانع کاهش کتابخوانی، مشکلات اقتصادی است. وقتی کتابی در بازار ایران ممکن است برابر با یک هفته حقوق یک کارمند متوسط قیمت داشته باشد، نمی شود انتظار داشت که همه بدون دغدغه کتاب بخرند. درست است که کتابخانه ها و نسخه های الکترونیکی به کمک ما آمده اند، اما هنوز هم بسیاری ترجیح می دهند پول شان صرف چیزهای ضروری تر شود. از طرفی، فشار کاری و کمبود وقت آزاد باعث شده که کمتر کسی حس و حال مطالعه پیدا کند. همه ما می دانیم که وقتی سرمان پر از استرس و دغدغه است، کتاب خواندن مثل کاری سخت و طاقت فرسا می شود.

۳. نقش تکنولوژی و دیجیتالی شدن زندگی

بیاید روراست باشیم؛ موبایل، صفحات شبکه های اجتماعی، بازی های ویدیویی و حتی فیلم های آنلاین خیلی سریع و جذاب تر از صفحات کلمه به کلمه کتاب ها هستند. تکنولوژی شیوه مصرف اطلاعات ما رو تغییر داده و خیلی ها به جای کتاب، به خلاصه ها و محتوای کوتاه بسنده می کنند. این باعث شده که زمان «مطالعه عمیق» کاهش پیدا کند. زندگی دیجیتال، در عین حال که فرصت های بزرگی برای دسترسی به اطلاعات فراهم کرده، اما کتابخوانی را به حاشیه رانده است. واقعاً چقدر از ما توانسته ایم گوشی را کنار بگذاریم و چند صفحه کتاب بخوانیم بدون اینکه وسوسه شویم صفحه را عوض کنیم؟

۴. تاثیر آموزش و سیستم مدرسه بر عادت خواندن

از دوران مدرسه یادگرفته ایم که کتاب خواندن باید فقط از روی «تکلیف» و برای نتیجه امتحان باشد، نه لذت بردن از دانستن یا کشف دنیای جدید. نظام آموزشی ایران به گونه ای است که کمتر به عادت سازی مطالعه عمیق توجه کرده و بیشتر روی انباشت اطلاعات تمرکز دارد. این موضوع باعث می شود وقتی به دانشگاه یا محیط کاری می رسیم، ادامه کتابخوانی به یک وظیفه تبدیل شود، نه یک عادت لذت بخش. بهترین مشورت ها و مطالعات روانشناسی نشان می دهد که مطالعه باید با اشتیاق همراه باشد تا بتواند در فرد نهادینه شود.

۵. عادت های غلط و جایگزین های ناسالم

شاید بخندید اگر بگویم “مغز خودمان را گاهی دچار تنبلی می کنیم!” وقتی تلویزیون، شبکه های اجتماعی و بازی های هیجان انگیز جایگزین کتاب شده اند، دیگر انگیزه ای برای باز کردن کتاب نیست. همان طور که یک بار یک دوست خوبم گفت: «وقتی یک اپلیکیشن انرژی تو را می گیرد، خواندن می شود یک کار دشوار!» فضاهای سرگرمی آنلاین آنقدر جذاب و وسوسه انگیز هستند که جای مطالعه و کسب دانش عمیق را راحت می گیرند. این مساله به تدریج باعث می شود حتی اگر کتاب به دستمان برسد، مقاومت در برابر آن بالا رود.

۶. آیا کتاب و کتابخوانی هنوز هم جذاب است؟

این سوال بارها برای من پیش آمده که آیا کتاب ها به اندازه قبل جذابیت دارند؟ البته جواب ساده این نیست، چون کتاب ها خیلی وقت ها ذاتاً جذاب هستند، اما شکل ارائه و دسترسی به آنها می تواند جذابیت آنها را کاهش دهد. خوشبختانه با پیشرفت «کتاب های صوتی» و کتاب های دیجیتال، این جذابیت دوباره در حال بازگشت است. سایت هایی مثل مجله اینترنتی نورالکتاب به خوبی این فضا را فراهم کرده اند که دسترسی به کتاب های متنوع راحت شود و کتابخوانی دوباره بتواند به عنوان سرگرمی و منبع آگاهی محبوب شود.

۷. نقش خانواده و محیط در شکل گیری عادت کتابخوانی

یادم می آید بچگی ها وقتی پدربزرگ یا پدرم کنارمان کتاب می خواند، چقدر جذاب بود. اما وقتی محیط اطراف مطالعه را جدی نمی گیرد، بچه ها هم علاقه ای نشان نمی دهند. مطالعه باید تبدیل به یک رفتار روزمره شود؛ مثلاً اگر هر شب خانواده دور هم کتاب بخوانند یا درباره کتاب ها حرف بزنند، این عادت به فرزند هم منتقل می شود. تحقیقات نشان می دهد کودکانی که در خانواده های کتابخوان بزرگ می شوند، احتمال زیادتری دارد که بعدها هم کتابخوان باشند.

۸. چگونه دوباره شروع کنیم؟ راهکارهای عملی برای بازگرداندن عشق کتابخوانی

حالا اینکه بخواهی دوباره خواندن کتاب را شروع کنی که سختی اش کمتر از یک دوی نیمه ماراتن نیست! اما با چند حرکت ساده می شود این مسیر را هموار کرد: مثلاً هر روز فقط ۱۰ دقیقه تمرکز ویژه روی کتاب داشته باش، کتاب های موضوعی انتخاب کن که واقعاً دوست داری و فقط برای تفریح بخوان، یا عضو گروه های کتابخوانی آنلاین در «مجله اینترنتی نورالکتاب» شو که دور هم درباره کتاب ها بحث کنید و هیجان مطالعاتی داشته باشید. حتی یک اپلیکیشن موبایل خوب کتابخوانی می تواند راهنمایتان باشد و خواندن را راحت تر کند.

۹. مطالعه هدفمند یا عجولانه؟ چطور کیفیت مطالعه را بالا ببریم

کاهش کتابخوانی فقط به کمیت نیست، بلکه به کیفیت هم مربوط می شود. مطالعه ای که هدفمند باشد، باعث یادگیری عمیق تر و انگیزه بالاتر می شود. پس به جای عجله در خواندن چند صفحه، بهتر است روی فهم و تحلیل مطالب تمرکز کنیم. نکته مهم این است که مطالعه باید هدفمند باشد، نه صرفا گذراندن زمان با کتاب. مطالعه عمیق یکی از مولفه های اصلی حفظ عادت کتابخوانی است.

۱۰. نقش رسانه ها و «مجله اینترنتی نورالکتاب» در فرهنگ کتابخوانی

امروز رسانه های اینترنتی مثل مجله اینترنتی نورالکتاب نقش کلیدی در ترویج مطالعه دارند. این مجله نه تنها اخبار ادبیات و معرفی کتاب های تازه را با زبان ساده ارائه می دهد، بلکه محتوای انگیزشی، نقد کتاب، و مصاحبه با نویسندگان را نیز فراهم می کند. در واقع سایتی مثل مجله اینترنتی نورالکتاب یک پلتفرم قابل اعتماد است که به ما نشان می دهد کتابخوانی هنوز زنده است و می شود با آن زندگی کرد.

۱۱. آمار و داده ها درباره کاهش کتابخوانی در ایران

بر اساس گزارشات پژوهشی دانشگاه تهران و مؤسساتی مانند موسسه خانه کتاب، متوسط سرانه مطالعه در ایران به حدود ۱۷ دقیقه در روز رسیده است، که نسبت به دهه گذشته کاهش قابل توجهی داشته. همچنین درصد افرادی که حداقل یک کتاب در سال می خوانند، به زیر ۳۰ درصد کاهش یافته است. این داده ها نشان می دهد اگر اقدام جدی صورت نگیرد، آیندۀ فرهنگ مطالعه ما تاریک است. اما نگران نباشیم، چون هر تغییری با گام های کوچک شروع می شود.

۱۲. کتابخوانی؛ فراتر از سرگرمی، سبک زندگی

دوست من، از دل خودم می گویم که کتابخواندن فقط یک سرگرمی نیست؛ یک سبک زندگی است. وقتی کتاب را باز می کنی، وارد جهانی می شوی که فقط مخصوص خودت است، جایی که هر کلمه می تواند جرقه ای در زندگی ات ایجاد کند. پس کاهش کتابخوانی یعنی کاهش فرصت هایی که می توانیم یاد بگیریم، رشد کنیم و حتی به خودمان آرامش ببخشیم. پس بیا با هم تصمیم بگیریم که مثل یک قهرمان کوچیک، هر روز چند صفحه بخوانیم و به فرهنگ کتابخوانی نقش مثبت اضافه کنیم.

۱۳. پایان با یک سوال؛ تو چطور می خواهی بخوانی؟

پس به نظرت چطور می شود دوباره برگردیم به فضای شیرین کتابخوانی؟ آیا یک کتاب صوتی را امتحان می کنی، یا به «مجله اینترنتی نورالکتاب» سر می زنی تا از آخرین کتاب ها و پیشنهادات مطلع شوی؟ شاید یک کتاب دوم را کنار دمنوش عصر دل انگیزت بخوانی؟ هر راهی که انتخاب کنی، مهم این است که شروع کنی. به یاد داشته باش که هر صفحه کتاب می تواند پنجره ای به دنیای تازه باشد، کافی است دست در دست «کتاب» بیاوری و راه بروی.

پرسش های پرتکرار (FAQ)